Galeria Fotografii FORMATY, pierwsze piętro w Kamienicy Deskurów, ul. Rynek 15, Radom
Wernisaż w czwartek 20 lutego o godz. 18:00, ekspozycja do 23 marca 2025
Organizatorzy: Fundacja Sztuk Wizualnych Gloria Lucas, Kolektyw Formaty
Współorganizator: Centrum Organizacji Pozarządowych
Wystawa „Duchowe Pogranicze” to wyjątkowa podróż w głąb sacrum wschodniego pogranicza Polski – przestrzeni przenikniętej duchem tradycji i głębokiej religijności. Tadeusz Żaczek, doświadczony dokumentalista i fotograf wrażliwy na ludzkie losy, od lat rejestruje codzienność i obrzędy chrześcijańskiego Wschodu, tworząc fascynujący zapis kulturowego dziedzictwa regionu.
Fotografie Żaczka to coś więcej niż dokumentacja – to zapis genius loci, nieuchwytnej atmosfery miejsc i ludzi, dla których wiara jest integralnym elementem życia. Artysta, czerpiąc z tradycji wielkich mistrzów humanistycznej fotografii, takich jak Adam Bujak czy Henri Cartier-Bresson, komponuje kadry o głębokim ładunku emocjonalnym i symbolicznym. Jego czarno-białe obrazy, pełne ekspresji i precyzyjnie skomponowane, ukazują zarówno monumentalne momenty liturgiczne, jak i subtelne gesty codziennej duchowości.
„Duchowe Pogranicze” to wystawa, która pozwala spojrzeć na świat prawosławnych obrzędów i tradycji przez pryzmat wrażliwości artysty. To również świadectwo przemijającego świata – zanikających zawodów, rytuałów i form życia, które Żaczek z czułością zatrzymuje w swoich fotografiach. Jego prace nie tylko dokumentują, ale i uczą patrzenia – dostrzegania symboli, nastrojów i historii zapisanych w twarzach, gestach i krajobrazach wschodniej Polski oraz ziem po drugiej stronie Bugu.
Fotografie Tadeusza Żaczka znam od dawna i bardzo je sobie cenię. Jego twórczość opiera się na próbie odpowiedzi na pytanie co decyduje o odrębności czasowej i przestrzennej wschodniego pogranicza Polski, gdzie autor mieszka. W przestrzeni kulturowej pytanie to najczęściej pojawia się w kontekście przywoływania opiekuńczego ducha danego miejsca (łac. genius loci), pojęcia używanego na określenie specyficznego, niepowtarzalnego charakteru przestrzeni i towarzyszącej jej atmosfery. Niewątpliwie głównym tematem fotograficznych wypowiedzi autora jest dokumentowanie sfery sacrum. W polskiej powojennej fotografii można odnaleźć wiele interesujących realizacji związanych z tym tematem. Należałoby tu przede wszystkim przywołać rozległą twórczość Adama Bujaka, a szczególnie wystawę i album Misteria z 1989 roku dotyczących wydarzeń związanych z liturgią chrześcijańską. Warto w tym miejscu przypomnieć, że zdjęcia z tego cyklu zagościły w 1973 na prestiżowej światowej wystawie kuratorowanej przez Karla Pawka pt. „W drodze do raju”. Była to czwarta z kolei ekspozycja będąca reakcją na wcześniejszą wystawę Edwarda Steichena zorganizowaną w 1955 roku w Museum of Modern Art w Nowym Jorku pod tytułem „The Family of Man” (Rodzina człowiecza), stanowiąca podsumowanie powojennego nurtu fotografii prasowej spod znaku tzw „fotografii humanistycznej”. Fotografowie związani z tą tendencją promowali pozytywne wartości życia człowieka. Taka właśnie postawa, skierowana ku humanistycznym wartościom naszego życia jest obecna w twórczości Tadeusza Żaczka.
Jego fotografie są nie tylko świadectwem czasu, w którym żyjemy, ale również prezentacją określonego światopoglądu nie tylko autora ale też portretowanych osób obecnych w krajobrazie wschodniej Polski i krainy po drugiej strony Bugu. Jest to fotografia człowieka wrażliwego na prawdę, niosąca również wartości poznawcze. Wśród wielu autorów zajmujących się u nas dokumentowaniem prawosławnej tradycji należałoby wymienić: Marka Doleckiego, Tomasza Mościckiego, Wiesława Zielińskiego czy Mariusza Wideryńskiego, to właśnie fotografie Tadeusza Żaczka realizowane konsekwentnie przez wiele lat, w sposób najbardziej całościowy przybliżają nam fascynujący świat prawosławnych obrzędów i zwyczajów. Poza wszystkim wizualny charakter tych zdjęć oparty na doskonale skomponowanym kadrze jest kontynuacją ideii „decydującego momentu” lansowanej w swoim czasie przez Henrii Cartier-Bressona. Pomimo wielu estetycznych przemian fotograficznego obrazu w rodzaju stylistyki „niedecydującego momentu” za którym stoi chociażby twórczość Roberta Franka, koncepcja opartego na precyzyjnej i spójnej geometrii kadru wciąż jest interesująca. Świadczy ona o wyrafinowanym oku fotografa potrafiącego izolować z zastanej przestrzenii wręcz symboliczne kadry. Fotografia ta uczy patrzenia, przykuwa wzrok, pozwala bardziej czułym okiem zwrócić się ku rzeczywistości. Dokumentalne sceny rodzajowe, ciekawe portrety, stanowią wręcz atlas ludzkich fizjonomii i zachowań. Przywodzą na myśl twórczość czeskiego fotografa Jindřicha Štreita i to wydaje mi się znakomitą rekomendacją wartości fotografii Tadeusza Żaczka.
Czarno-biała stylistyka tych zdjęć doskonale pasuje do charakteru podejmowanych tematów, bo czy tego chcemy czy nie, tak samo jak nostalgiczny charakter monochromatycznej fotografii w sposób wręcz nostalgiczny przywołuje minione czasy, tak samo fotografowane przez autora otoczenie niechybnie naznaczone jest aurą przemijającego świata, zanikających zawodów i czynności. Jednocześnie zdjęcia te zaświadczają o tym, że i tak w tym wszystkim najważniejszy jest człowiek wpisany w przywołany przeze mnie na wstępie genius loci. Oglądając te zdjęcia czujemy obcowanie z symbolicznym duchem miejsca przesiąkniętego specyficzną atmosferą emanującą z tych fotografii pozwalającą na emocjonalne i intelektualne reagowanie na fotograficzny obraz.
Zbigniew Tomaszczuk [Kwartalnik Fotografia 42/2023]
Tadeusz Żaczek
Absolwent Politechniki Częstochowskiej i Studium Fotografii. Od 45 lat zawodowo związany z fotografią, autor kilkudziesięciu wystaw indywidualnych w kraju i zagranicą. Aktywny uczestnik spotkań i plenerów fotograficznych. Zajmuje się fotografią dokumentalną, głównie rejestrującą relacje na styku człowiek – religia. Członek Związku Polskich Artystów Fotografików w Okręgu Lubelskim.